19.08.2019 tarihinde, borsamızın fiyat ilan yerlerinde ilan edilmiş olan 15.-TL piyasa fiyatı ardından yapılan ağır eleştiri ve hakaretleri ne yazık ki üzülerek takip ettik.
– Ticaret Borsalarının kuruluş ve işleyişleri 5174 Sayılı Kanun ve bu kanun dayanarak çıkartılmış yönetmeliklerle düzenlenmiştir.
– “Fiyat Tespiti” ve “İlanı” 5174 Sayılı Kanun’un 34. Maddesi ve “Borsa Muamelat Yönetmeliği” nin 71. Maddesi ile düzenlenmiştir.
– 5174 Sayılı Kanun’un “Borsanın görevleri” başlıklı 34. Maddesi’nin (b) Fıkrası “Borsaya dâhil maddelerin borsada oluşan her günkü fiyatlarını usulü dairesinde tespit ve ilân etmek.” hükmünü içermektedir. Yine Muamelat Yönetmeliği’nin 71. Maddesi’nin ilk cümlesi “ Borsalar ve bunların şubelerinde muamele gören maddelerin her gün, o güne ait fiyatları tespit ve ilan olunur.” hükmünü içerip, fiyat tespit ve ilanının keyfiyete bağlı olmadığı ve borsanın görevlerinden biri olduğunu net olarak ifade etmektedir. Bu yasal dayanakla, borsaların fiyat tespiti ve ilanı, asli görevlerindendir. Hiçbir kurum, kişi ve kuruluş “Borsalar fiyat ilan etmesin” gibi bir kanaatte bulunamaz/ bulunmamalıdır. Borsaların fiyat tespit ve ilanı yasaldır. Asli görevimizdir.
– Günlük fiyat tespitlerinin neler olduğu ve sınıflandırmanın nasıl yapılacağı da yine Borsa Muamelat Yönetmeliği’nin 71. Maddesi’nin devam fıkralarında düzenlenmiştir.
– Ordu Ticaret Borsası olarak “Cari yıl müstahsilden tacire satış fiyatını” tespit ve ilan etmekteyiz. Fiyat tespitinin nasıl yapılacağı Borsa Muamelat Yönetmeliği 71. Madde (a) fıkrasında “Bir maddenin aynı tipine ve en son mahsul yılına ait ve hazır mal peşin tediye esasına dayalı muamelelerden müstahsil ve tacirler arasında yapılanların bedel ve miktar toplamları bulunur ve bunların birbirine bölünmesiyle fiyat tespiti yapılır.” hükmüyle düzenlenmiştir.
– Ordu Ticaret Borsası, TMO’nun Destekleme Alım Fiyatını TMO’nun ilan ettiği hâliyle aynen yayınlarken, üyelerinden gelen müsbit evraka bağlı olarak piyasa fiyatını tespit edip ilan etmektedir. (Diğer Ticaret Borsaları için de bu yöntem geçerlidir.)
– Ticaret Borsalarına üyeleri tarafından verilen/üyelerinin ibraz emek zorunda oldukları müsbit evraklar (Fatura, müstahsil makbuzu, irsaliye, sözleşme vb.) “Üye Mülkiyeti” statüsünde olup; üçüncü kişilerle paylaşılması yasal olarak mümkün değildir. Gerçek ve tüzel kişilere ait bilgiler “Kişisel Verilerin Korunması Kanunu” kapsamında değerlendirilip, saklanmaktadır. Ticaret Borsaları üyelerine ait bu verileri ortalığa dökmek gibi bir hakka sahip değildir. Borsaların üyelerine ait bu türden bilgi ve belgelerini paylaşmaları suçtur.
– 5174 Sayılı Kanun’un “Borsaya Kayıt Zorunluluğu” başlıklı 32. Maddesi’nin ilk cümlesi “Ticaret borsası kotasyonuna dâhil maddelerin alım veya satımı ile uğraşanlar, bulundukları yerin borsasına kaydolmak zorundadırlar. Buna uymayanların kayıtları, borsaca re’sen yapılır ve kendilerine tebliğ edilir. Meslek gruplarına göre yapılacak bu üye kayıtları, elektronik ortamda Bakanlık ve Birlik bünyesinde düzenlenen ortak veri tabanında güncel olarak tutulur.” hükmünü taşımaktadır. İşte bu nedenledir ki borsaya kayıt zorunluğu olan üyelerimizin gerçekleştirdikleri muamelelere dair müsbit evraklara itibar etmekteyiz.
– “Üç beş kişinin ağzına bakarak fiyat yazıyorlar” şeklindeki eleştiriler dayanaksızdır. Üç beş kişi dedikleri borsa üyeleridir ve fiyat tespiti noktasında borsaya ulaşan evrakların ya da evrakın sayısı, hangi üyeden geldiği önem arz etmemektedir. Önemli olan muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge olmaması ve fiktif işlem şüphesi taşımaması ve işlem yapan taraflardan en az birinin borsamız üyesi olmasıdır.
– Bir diğer iddia fiyatın erken ilan edildiği şeklindedir. Geçmiş 10 sezonun fiyat ilan tarih ve ilan edilen piyasa fiyatlarına dair veriler şu şekildedir.
Tablo incelendiğine 2011 sezonu ile 2018 sezonunda fiyatın Eylül ayında açıklandığı diğer sezonlarda Ağustos ayının 15’i ve takip eden günlerde açıklandığı görülmektedir. Bu sezon da 19 Ağustos tarihinde açıklanmıştır. Bu da rutine uygundur. Yeni bir durum değildir. “Apar topar” fiyat açıklanmış değildir.
2011 sezonunda Ramazan Bayram’ının Ağustos aynın son haftasıyla Eylül aynın ilk haftasına denk gelmesi ve normal mesainin 05.09.2011 tarihinde başlayacak olması nedeniyle fiyat ilan tarihi sarkmıştır.
2018 sezonundaysa, bir sezon önce (2017) devlet TMO eliyle levant kalite fındık için 10.-TL fiyat açıklayıp Nisan 2017 ayında piyasaya girmiştir. 22.8.2017 tarihinde ilan edilen 8,50.-TL fiyatın bugünlerdekine benzer iddialara maruz kalmasıyla fiyat kaldırılmıştır. Fiyatın kaldırılmasında dönemin Tarım Bakanının talimatı etkili olmuştur. Bu talimatla 2018 sezonuna girilmiş olup bu defa Ticaret Bakanlığının talimatıyla fiyat yazılması gündeme gelmiş ve bu da 24.09.2018 tarihinde olmuştur. İddia edildiği üzere 1 Eylül tarihinde ya da sonrasında fiyat açıklanması gibi bir teamül mevcut değildir. Yine TMO’nun taban fiyat açıklayarak destekleme alımı yaptığı sezonlarda destekleme fiyatlarıyla piyasa fiyatları kıyaslanmış olup, durumun şu şekilde olduğu görülmüştür.
Tabloda yer alan “Piyasa Fiyatı” başlangıç fiyatı olup, sezon ortalaması değildir. Devlet destekleme fiyatlarıyla serbest piyasa fiyatları arasındaki bu farkın temelini oluşturan unsur maliyetlerdir. Serbest piyasada ürün, alınıp depolanmak için değil, işlenmek, iç pazara arz edilmek ya da ihraç edilmek için sirküle edilir. Bu sirkülasyonun tüm aşamalarında maliyetler ile uluslararası fiyat seyri gibi unsurlar birer karinedir.
– Borsalarda ilan edilen fındık fiyatı %50 randıman fiyatı olup; 15.-TL’lik fiyata randıman farkı eklendiğinde serbest piyasadaki 16.-TL ve üzeri fiyatlara ulaşılacağı herkesçe malumdur. Borsa fiyatlarını değerlendirirken bu temel unsura dikkat etmek gerekir.
– Ticaret Borsalarının ilan ettikleri fiyat, destekleme fiyatı değildir. Piyasadan tespit edilmiş fiyattır. 2009 yılında hayata geçirilen “Yeni Fındık Stratejisi” ile devlet, fındık sektöründen çekilip, serbest piyasa şartlarını hâkim kılma yolunda bir dizi karar almıştı. Bu strateji piyasa dinamiklerini öne çıkartmayı amaçlamaktadır. Vizyonu ve misyonu buydu. 2017 yılının Nisan ayına kadar da bu strateji uygulandı. Ya da uygulanmaya, sadık kalınmaya çalışıldı. 2017-2018 ve en nihayet 2019 sezonlarında TMO eliyle tekrar destekleme alımı yapılmaya başlanması serbest piyasa gerçeğini ortadan kaldırmış ya da hükümsüz kılmış değildir. Devlet, serbest piyasa aktörleriyle rekabet etmek için piyasaya girmiş değildir. Devletin destekleme fiyatının piyasa fiyatı olarak algılanması veya piyasada bu hâliyle karşılık görmesi serbest pazar ekonomisinin ruhuna aykırıdır. Desteleme fiyatının piyasa fiyatına denk düşebilmesi elbette bizlerin de temennisidir. Borsa fiyat panosunda 20.-TL’lerin de yazılmış olduğunu hatırlatmak isteriz. Piyasa şartlarına göre oluşan fiyat ne ise Ticaret Borsası o anda aynen yansıtmaktadır.
– Bir diğer iddia ise Ordu ve Fatsa Ticaret Borsalarında serbest piyasa fiyatı 15,00.-TL olarak tespit ve ilan edilirken Çarşamba Ticaret Borsasında 16,70. TL olarak ilan edildiğidir. Çarşamba Ticaret Borsasının web sitesinde ilan edilen fiyat 19.06.2019 tarihinde saat 11:10’da ilan edilmiş fiyattır. Yani bir önceki sezona aittir.
– Ticaret Borsalarının bir araya gelerek, birtakım üyelerin ya da çevrelerin etkisine girerek manipülasyon yaptıkları yönündeki iddialar da doğru değildir. Bu, hem coğrafik olarak hem de mantıken imkânsızdır. Koca bir coğrafik bölgedeki il ve ilçelere yayılmış fiyat ilan eden borsaların fiyatları ya aynı ya da küçük farklılıklar taşımaktadır. Bunun nedeni manipüle edilmeleri değil bir ihraç ürünü olan fındığın fiyatının global normlarla tespit ediliyor olmasıdır. Üyelerimiz bir arada değil, tüm ilçelerimizdedir. Çoğu da birbirini tanımamaktadır. Bu coğrafik ve dahi sosyolojik farklılığa rağmen, iddia olunduğu üzere, bir araya gelerek fiyatı manipüle edecekleri zemin nasıl olabilecektir?
Bu noktada sağlam bir mantık hatası vardır. Şayet bu şekilde, koca bir coğrafik bölge ve kimi iddialara göre 8 milyonluk bir muhatabı manipüle eden bir güçten bahsedilmektedir. Düz mantıkla bile iddiaların tutarsızlığı ve imkânsızlığı aşikârdır.
– Ordu Ticaret Borsası 1936 yılından beri sektörde kesintisiz hizmet veren, mevzuatları layıkıyla uygulayan, akredite ve kurumsal bir yapıdır. Serbest piyasa hareketleri ortadadır. İşi popülizmden sıyırınca gerçekler apaçık ortadadır. Burası kamu hizmeti gören bir kurumdur. Devlet politikaları ve liderleriyle çelişerek değil işbirliği içinde ülke ekonomisine değer katmaya çalışıyoruz. Özel sektör eliyle büyüme, kalkınmanın en temel argümanıdır. Bir takım hesaplar yaparken, kurumları, meslekleri, meslek erbaplarını itibarsızlaştırıp da hedef hâline getirirken sorumlu ve vicdanlı davranmak gerekir.
– Biz, buradayız. İşimizin başındayız. Mevzuatların emrettiği, hükmettiği şekliyle hizmet verdik ve vermeye devam edeceğiz. Şu hâlde veremeyeceğimiz hesabımız yoktur. Hiçbir polemiğin içinde olmadık, olmayacağız. Kimseyle bir hesabımız da yoktur, bir yakınlığımız ve dargınlığımız da yoktur.
Kamuoyuna Saygılarımızla,